اندوسکوپی بینی و سینوس ( سید رضا سید محمد دولابی )
آندوسکوپی بینی روشی برای بررسی مجرای بینی و سینوس ها و حتی درمان برخی عوامل بیماری زا مانند پولیپ بینی و سینوزیت است. این روش به کمک یک لوله نازک و انعطاف پذیر با یک دوربین کوچک انجام می شود که به آن آندوسکوپ گفته می شود. این روش اغلب برای تشخیص، درمان، ارزیابی درمان و پاک کردن بینی از اجسام خارجی استفاده می شود.
جراحی آندوسکوپی سینوس (Endoscopic Sinus Surgery) یکی از اصلی ترین راه ها برای رفع بیمار سینوزیت مزمن است. هنگامی که مخاط بینی و سینوس ها دچار عفونت های طولانی مدت و التهاب می گردند، منجر به ایجاد سینوزیت مزمن خواهند شد. برای تشخیص هر چه بهتر سینوزیت مزمن، لازم است فرد تحت معاینه دقیق پزشک متخصص انجام گیرد. پزشک حفره های داخلی بینی و منافذ عبور سینوس را از طریق آندوسکوپ ( لوله بلند متصل به نور و دوربین) بررسی می کند. از طریق این لوله تصاویر ویدیویی دقیق روی صفحه مانیتور نمایش داده می شوند و پزشک می تواند مشکلات مربوط به این ناحیه را با دقت و جزئیات بیشتری پیگیری نماید.
معمولا افرادی که به بیماری سینوزیت مزمن مبتلا می شوند علائم خاصی دارند که از جمله آن ها می توان به احساس فشار در صورت، احتقان و گرفتگی بینی، ترشحات رنگی و عفونی از بینی و آبریزش شدید بینی اشاره نمود. این شرایط هنگامی که فرد در معرض آلودگی ها و مواد آلرژ قرار می گیرد، حاد تر نیز خواهد شد. در مواردی که شدت بیماری سینوزیت در فرد زیاد نیست، پزشک با تجویز دارو این بیماری عفونی را درمان می کند. اما در موارد خیلی حاد یا در شرایطی که بیماری پس از درمان اولیه دوباره بروز کرده است، آندوسکوپی سینوس و بینی یک روش درمانی خوب و تضمینی محسوب می شود.
در این مقاله قصد داریم به تمام نکات مرتبط با آندوسکوپی سینوس و بینی پرداخته و مواردی چون آندوسکوپی بینی برای چیست، قیمت آندوسکوپی بینی و آندوسکوپی سینوس چگونه است را بررسی نماییم.
وقتی التهاب و محبوس شدن عفونت در سینوس ها به حدی برسد که احساس فشار و درد در ناحیه صورت به وجود آید، شخص به سینوزیت مزمن دچار گردیده است. در سینوزیت مزمن، مسیرهای تخلیه سینوس ها در اثر بروز التهاب باریک تر می شوند و در نتیجه، امکان تخلیه ترشحات به طور صحیح و کامل وجود ندارد. این مساله در نهایت منجر به جمع شدن و حبس ترشحات بینی در داخل سینوس ها شده و عفونت های بعدی را در پی خواهد داشت.
در چنین شرایطی لازم است از یک روش درمانی استفاده شود تا یا عفونت از بین برود و یا مسیری برای تخلیه آن فراهم گردد. درمان دارویی برای مواردی که شدت بیماری کم باشد می تواند پاسخگو باشد؛ در غیر این صورت فرد باید به دنبال یک روش تضمینی مانند جراحی آندوسکوپی سینوس ها و بینی باشد. این جراحی به صورت سرپایی و با بیشترین اثربخشی (حدود ۹۰ درصد) انجام خواهد گرفت.
در جراحی آندوسکوپی سینوس، جراح در تلاش است تا مسیرهای تخلیه طبیعی سینوس ها را باز نماید. این کار به سینوس ها کمک می کند تا سلامت خود را به دست آورده و عملکرد صحیحی داشته باشند؛ به این ترتیب، امکان بروز هر گونه عفونت حاد و التهاب شدید از بین خواهد رفت.
هدف از جراحی آندوسکوپی سینوس ها و بینی آن است که جراح بخش هایی از استخوان ها و غشاهای مخاطی را بردارد که این کار باید با ظرافت و دقت انجام گیرد. در واقع، این غشاها و استخوان ها با اینکه بسیار ظریف و نازک هستند، اما مسیر تخلیه سینوس ها را مسدود می کنند. در نتیجه لازم است طی جراحی آن ها را حذف نمود تا دوباره شرایط تخلیه طبیعی سینوس ها فراهم گردد.
اگر می خواهید به طور دقیق بدانید که آندوسکوپ چیست باید گفت که یک پروب یا تلسکوپ کوچک فیبر نوری است که به انجام جراحی بدون هیچ گونه برشی کمک خواهد کرد. در اصل، این پروب از طریق سوراخ های بینی وارد می شود و پزشک جراح با مشاهده بافت های داخلی می تواند جراحی را انجام دهد.
چه زمانی آندوسکوپی سینوس و بینی توسط پزشک به بیمار توصیه می شود؟
از روش های تشخیصی که معمولا برای بررسی وضعیت بیماری های بینی و سینوس ها استفاده می شوند می توان به ام آر آی و سی تی اسکن اشاره کرد. اما در مواردی که مشکل مخاط به وجود آمده باشد، این ابزار نمی توانند به طور کامل کمک کنند. در این حالت، استفاده از آندوسکوپی سینوس و بینی روشی است که در برخورد با بیماری های مخاطی ناحیه بینی و سینوس ها مفید خواهد بود.
پزشک معمولا برای بررسی وجود بیماری هایی نظیر سینوزیت، آلرژی و تورم مخاط، استفاده از روش آندوسکوپی سینوس ها و بینی را تجویز می کند. علاوه بر این، در مواردی که جسم خارجی به ناحیه بینی وارد شده است و یا تومورهای مشکوکی در بینی شکل گرفته باشند، روش آندوسکوپی سینوس راهگشا خواهد بود.
گاهی ممکن است بیمار به سردردهای شدید مبتلا باشد؛ در این شرایط نیز پزشک می تواند با تجویز آندوسکوپی سینوس به بررسی عامل ایجاد سردرد بپردازد. برخی دیگر از معضلاتی که با استفاده از آندوسکوپی بینی و سینوس قابل ارزیابی هستند عبارت اند از:
- علت یابی در مورد خونریزی مکرر از بینی
- بروز لوزه سوم یا بزرگ شدن آدنوئید
- ایجاد انحراف دیواره ای یا هیپرتروفی توربین (Turbinate Hypertrophy)
- شکل گیری پولیپ درون بینی
- نشت مایع مغزی
- بررسی یا جراحی تومورهایی که در قاعده جمجه تشکیل شده اند
- بروز مشکل در احساس بویایی
- بررسی علل احساس گرفتگی در گوش
- رفع عوامل به وجود آورنده بوی بد دهان
یکی از بزرگترین امتیازاتی که می توان برای آندوسکوپی برشمرد، عدم استفاده از پرتوهای خطرناک در تصویربرداری است. در اصل، برخلاف روش هایی که از اشعه ایکس استفاده می کنند، در آندوسکوپی تنها یک پروب نوری به کار برده می شود. بنابراین، ضرری به بیمار و بافت های داخلی نرسیده و حتی تا چندین بار می توان آن را تکرار نمود. همین مساله باعث می شود تا برای افرادی مانند بانوان باردار که موقعیت حساس تری دارند هم بتوان از این روش با خیال راحت استفاده کرد.
یک پزشک با انجام آندوسکوپی سینوس و بینی چه اهدافی را دنبال می کند؟
اگر پزشک متخصص گوش، حلق و بینی با انجام بررسی های اولیه مبنی بر ارزیابی عملکرد سینوس ها و بینی، به این نتیجه برسد که سینوس ها عملکرد بهینه ای ندارند، آن گاه به دنبال راه چاره خواهد بود. در صورتی که شدت عفونت و التهاب کم باشد، معمولا تلاش بر این است که با دارو بیماری را درمان نماید. اما در مواردی که فرد به سینوزیت مزمن دچار می شود بهترین راه رفع تنگی مسیرهای تخلیه سینوس است. هدف کلی از انجام آندوسکوپی سینوس و بینی بهبود تخلیه سینوس ها و بهینه سازی جریان هوا و تنفس از طریق بینی است.
پس از بررسی های اولیه و چک کردن وضعیت سلامت بیمار، پزشک برای رسیدن به یکی از اهداف زیر، عمل جراحی آندوسکوپی سینوس را برنامه ریزی خواهد کرد:
- کم کردن احتمال ابتلا به عفونت های سینوسی
- کاهش شدت عفونت های ایجاد شده در سینوس ها
- بهتر شدن شدت هوای جریان یافته از طریق بینی
- بهتر شدن عملکرد حس بویایی در فرد
- رفع اختلالات موجود در تخلیه ترشحات سینوسی
- انجام عمل پولیپ بینی برای حذف آن و آزادتر کردن مسیر خروج ترشحات
- رفع مشکل انسداد دهانه سینوس ها
- بر طرف کردن انحراف تیغه میانی بینی
- افزایش حجم مجرای خروجی سینوس
جراحی آندوسکوپی سینوس و بینی به چه شکلی انجام می شود؟
حال که می دانیم آندوسکوپی بینی چیست، وقت آن است که نحوه و روش های انجام آن را بررسی کنیم. پیش از شروع فرایند درمان و انجام عمل جراحی لازم است به دنبال بهترین جراح آندوسکوپی بینی باشید. انتخاب یک جراح ماهر و باتجربه به دریافت نتیجه درمانی رضایت بخش منجر شده و عوارض ناشی از عمل را نیز به حداقل می رساند.
جراحی آندوسکوپی سینوس ها در حال حاضر روشی ارجح برای درمان بیماری های مخاطی به حساب می آید. لازم به ذکر است که جراحی با پروب آندوسکوپی به هیچ گونه برشی در ناحیه صورت نیاز ندارد و این یک مزیت عمده برای این روش محسوب می شود.
برای شروع عمل جراحی بر اساس تشخیص پزشک، بیهوشی عمومی و یا بی حسی موضعی باید انجام گیرد. در بیهوشی عمومی، بیمار با تزریق مواد بیهوشی به بدن، کاملا بیهوش شده و مدتی بعد از اتمام جراحی به هوش می آید. اما برای جراحی با بی حسی موضعی، پزشک تنها در ناحیه بینی و سینوس ها حالت بی حسی ایجاد کرده و فرد در وضعیت نسبتا هوشیار قرار دارد.
هدف از انجام جراحی آندوسکوپی سینوس، رفع مشکل سینوس ها و بینی و درمان سینوزیت است؛ به طوری که سلامت سینوس ها و بینی تضمین گردد. برای انجام آندوسکوپی سینوس، ابتدا آندوسکوپ که به همان پروب نوری متصل به لوله باریک گفته می شود، از طریق بینی وارد ناحیه مورد نظر خواهد شد. در سر این پروب نوری، یک عدد دوربین ظریف نصب شده که وظیفه تصویربرداری از بافت و فضاهای داخلی را بر عهده دارد. جراح به کمک این دوربین می تواند تمامی نواحی داخل بینی و سینوس ها را با وضوح بسیاری مشاهده نماید.
گفتیم که هدف اصلی از انجام عمل آندوسکوپی سینوس ها و بینی، رفع گرفتگی های ایجاد شده در مسیر تخلیه ترشحات است. از این رو، پس از ورود آندوسکوپ به بینی، جراح گرفتگی ها را ارزیابی کرده و در نهایت بافت های آسیب دیده را حذف می کند. این کار کمک می کند تا هم التهاب ها از بین رفته و ترشحات انباشته درون سینوس ها تخلیه شوند و هم مسیرهای تخلیه بازتر و عملا وسیع تر از قبل گردند.
استفاده از لیزر و سوزاندن پولیپ ها راه دیگری است که برای باز کردن مسیرهای مسدود شده به کار می رود. ایجاد یک حفره کوچک چرخشی که بافت های اضافی را حذف می کند نیز روش دیگر جراحی آندوسکوپی سینوس به حساب می آید.
جراحی آندوسکوپی سینوس و بینی بر روی چه سینوس هایی می تواند انجام گیرد؟
به طور کلی، همه افراد می توانند در ساختار صورت خود هشت سینوس داشته باشند که به طور برابر در دو طرف صورت توزیع شده اند (هر طرف چهار سینوس). برای نامگذاری این سینوس ها از اصطلاحات اتموئید (Ethmoid)، اسفنوید (Sphenoid) یا پروانه ای، ماکسیلاری (Maxillary) و سینوس پیشانی استفاده می شود. محل قرار گرفتن هر کدام از این سینوس ها به این شرح است:
- سینوس های ماکسیلاری در گونه ها
- سینوس های اتموئید در ناحیه بین چشم ها
- سینوس های پروانه ای یا اسفنوید دقیقا در مرکز سر
- سینوس هایی که در ناحیه پیشانی هستند
البته نباید فراموش کرد که افراد مختلف آناتومی های متفاوتی دارند و بنابراین، ممکن است بعضی از این سینوس ها در صورت گروهی از افراد وجود نداشته باشند. در هر حال، بیماری سینوزیت مزمن در انواع مختلف سینوس می تواند بروز کند. از این رو، جراحی آندوسکوپی سینوس نیز روشی درمانی برای بهبود عملکرد همه این سینوس ها به شمار می آید و به نوع خاصی از آن ها تعلق ندارد.
مراقبت های قبل از انجام عمل آندوسکوپی سینوس و بینی کدام اند؟
یکی از اقدامات مهم پیش از برنامه ریزی برای عمل جراحی آندوسکوپی آندوسکوپی سینوس و بینی ، جلسه مشاوره با پزشک جراح و متخصصی است که باید عمل را انجام دهد. در این جلسه، پزشک متخصص باید وضعیت سلامت عمومی و سوابق پزشکی فرد را بررسی نماید. از طرفی، برای ارزیابی دقیق تر سلامت جسمانی شخص، لازم است برخی آزمایش های اولیه نظیر آزمایش خون، عکس برداری اشعه ایکس و مانند آن ها را تجویز کند. در این جلسه بیمار هم می تواند تمامی سوالات لازم را از پزشک خود بپرسد و از این طریق نگرانی و ترس خود را کاهش دهد. در جلسات مشاوره پزشک درباره سابقه بیماری و هر گونه مشکل پزشکی از شما سوال خواهد کرد، بنابراین اگر از بیماری خاصی رنج می برید، حتما نوع مشکل خود را با پزشک در میان بگذارید تا از وقوع اتفاقات ناخوشایند پیشگیری شود.
سپس، پزشک متخصص برای انجام عمل جراحی معاینات فیزیکی و تجویزهای اولیه را انجام می دهد. طی این معاینات مشخص می شود که سینوس ها و بینی شخص بیمار در چه وضعیتی قرار دارد و چه اقدامات اولیه ای لازم است. برای مثال، گاهی پزشک برای اینکه التهاب سینوس ها کاهش پیدا کند و یا آمادگی بیمار برای انجام عمل بیشتر گردد، داروهایی را تجویز خواهد کرد. این داروها عمدتا از نوع آنتی بیوتیک ها و یا استروئیدها هستند که به شکل خوراکی مصرف می شوند.
مصرف دارو پیش از انجام عمل
نکته مهمی که درباره داروهای یاد شده وجود دارد این است که در بازه مشخصی مصرف خواهند شد. در واقع، باید زمان بندی مصرف آن ها به گونه ای باشد که در روز جراحی مشکلی برای بیمار به وجود نیاید. بنابراین، باید طبق دستور پزشک و در زمان دقیق مصرف آن را شروع نمود. توصیه های پزشک را در این مورد جدی بگیرید.
یکی از مسائل مهم، خونریزی حین جراحی آندوسکوپی سینوس است که باید تا حد امکان به حداقل برسد. برای این منظور، مصرف داروهایی استروئیدی و ضد انعقاد خون باید از چهارده روز قبل از عمل قطع گردد. بنابراین، اگر مواد و داروهایی نظیر آسپرین، ایبوپروفن (Motrin/Advil)، ناپروکسن (Aleve)، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDS)، ویتامین E، قرص سیر و جینسینگ را مصرف می کنید، بهتر است آن ها را متوقف سازید.
البته درباره برخی داروها نظیر آسپرین و یا داروهایی که متخصص برای شما تجویز کرده است، باید با احتیاط رفتار نمود؛ به این ترتیب، این موارد را با پزشک خود در میان بگذارید. این موضوع در مورد داروی کومادین که برای رقیق شدن خون مصرف می شود نیز برقرار است. در مورد مصرف برخی داروها نظیر تیلنول هیچ گونه خطری بیمار را تهدید نکرده و می توان تا روز جراحی به مصرف آن ها ادامه داد.
این احتمال وجود دارد که استفاده از مخمرها منجر به تداخل دارویی با داروهای بیهوشی گردد. به همین دلیل، پزشک معمولا استفاده از مخمرها را از دو هفته قبل از جراحی آندوسکوپی بینی ممنوع می کند.
افرادی که به مصرف سیگار اعتیاد دارند، باید از سه هفته قبل از جراحی آندوسکوپی سینوس از مصرف آن خودداری نمایند. البته مصرف این ماده حتی برای بعد از عمل هم باید به تاخیر بیفتد و تا چهار هفته کنار گذاشته شود. زیرا با مصرف سیگار خطر عفونت وجود داشته و ترمیم زخم های حاصل از عمل نیز به تعویق خواهد افتاد. چه بسا در اثر مصرف سیگار نتیجه حاصل از عمل نیز رضایت بخش نباشد.
درباره نحوه بیهوشی حین عمل می توانید با پزشک خود مشورت نمایید. در صورتی که می خواهید تنها بی حسی موضعی انجام گیرد، این مساله را با پزشک خود در میان بگذارید. هر چند ممکن است پزشک بر اساس شرایط شما، بیهوشی عمومی را ترجیح دهد.
مراقبت ها و عوارض بعد از عمل آندوسکوپی سینوس و بینی شامل چه مواردی می شود؟
بیماری که تحت عمل آندوسکوپی سینوس قرار می گیرد، بعد از تمام شدن جراحی ابتدا حدود یک ساعت در اتاق ریکاوری تحت نظر خواهد بود. در مرحله بعدی بنا بر تشخیص پزشک ممکن است به مدت یک تا دو ساعت دیگر در ریکاوری دوم به سر ببرد. البته حال عمومی اکثر بیماران بعد از جراحی آندوسکوپی سینوس کاملا خوب بوده و افراد می توانند در روز عمل به راحتی به منزل باز گردند. حتی در خیلی از موارد این امکان وجود دارد که بینی شخص نیازی به پانسمان نداشته باشد.
بیمارانی که تحت آندوسکوپی بینی قرار گرفته اند، معمولا یک تا دو روز بعد از عمل خونریزی خفیف از ناحیه بینی دارند. همچنین، بین یک تا دو هفته بعد از عمل ممکن است با کسلی و احساس خستگی طی شود. این موارد کاملا طبیعی بوده و به مرور بر طرف خواهند شد. در صورت وجود درد در ناحیه تحت جراحی می توانید از داروهای مسکن و ضد درد تجویز شده توسط پزشک متخصص استفاده کنید تا آن را کنترل نمایید.
عمده مراقبت های بعد از عمل جراحی آندوسکوپی توسط مراقب بهداشتی به بیمار آموزش داده خواهد شد. انجام این مراقبت ها می تواند به بهبود سریع تر کمک نماید. در روزهای بعد از جراحی باید جلسات متعددی با پزشک خود داشته باشید تا بررسی ها و اقدامات لازم توسط پزشک انجام گیرد. برای مثال پزشک در هر جلسه از یک روش آندوسکوپی استفاده می کند تا نحوه درمان سینوس ها به طور کامل ارزیابی گردد. به این ترتیب، خون از سینوس ها پاکسازی شده و ایجاد هر گونه عفونت احتمالی در اسرع وقت تشخیص داده شده و رفع خواهد شد. همچنین، از تشکیل زودرس بافت اسکار هم جلوگیری می نماید.
برای بهبود سریع تر و دریافت بهترین نتیجه از عمل جراحی آندوسکوپی بینی، از باد کردن بینی خود در روزهای بعد از جراحی خودداری کنید. همچنین، تا حد امکان از خم شدن، بلند کردن اجسام سنگین و فشار وارد آوردن به بینی خودداری نمایید. بهتر است در هفته های اول بعد از عمل با پیاده روی و انجام ورزش های سبک در منزل، جسم خود را شاداب و قوی نگه دارید. برای انجام ورزش های نیمه سنگین هم می توانید از یک هفته تا ده روز بعد از عمل اقدام کنید. انجام ورزش های شدید را از زمان دو هفته پس از جراحی می توان به تدریج شروع کرد.
برای بازگشت به فعالیت های روزانه نظیر محیط کار و تحصیل حدود یک هفته تا ده روز زمان نیاز است تا بیمار آمادگی لازم را به دست آورد.
